Crisissen en rampen lijken in eerste instantie geen onderscheid te maken tussen mensen. Toch hebben ze verschillende effecten op verschillende groepen in onze samenleving. In het geval van de Covid-19 epidemie overlijden er momenteel meer mannen dan vrouwen aan het virus. Een belangrijk gegeven om verder onderzoek naar te doen. En dat geeft meteen aan waarom het soms nodig kan zijn om data bij te houden over de verschillende effecten van een ramp, crisis of ziekte op mannen en vrouwen. Verschillende instanties en internationale organen als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Verenigde Naties, UN Women en World Economic Forum wijzen op het belang van een genderperspectief op de effecten van het coronavirus. Atria heeft enkele kwesties waarbij de verschillen tussen mannen en vrouwen een rol spelen op een rij gezet.

Medicijnen die werkzaam zijn voor iedereen

Tijdens het ontwikkelen van een vaccin voor het Covid-19 virus is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden met de verschillen tussen mannen en vrouwen. Binnen de wetenschap is het mannenlichaam nog steeds vaak de norm.[1] Dat betekent dat medicijnen minder vaak getest worden op vrouwen. Maar ook dat er soms voorbij wordt gegaan aan verschillende ziektesymptomen die mannen en vrouwen kunnen krijgen. Dit alles kan levensbedreigende gevolgen hebben. Bij het ontwikkelen van een vaccin tegen het coronavirus is het essentieel te zorgen dat er getest wordt op werkzaamheid en bijverschijnselen bij mannen én vrouwen.

Toename van huiselijk geweld

Ook op niet medisch vlak heeft de crisis andere gevolgen voor mannen dan voor vrouwen. In tijden van crisis – zoals natuurrampen, oorlogen en epidemieën – neemt het risico van gendergerelateerd geweld toe.[2] Sinds de corona uitbraak in China verdrievoudigde het aantal gevallen van huiselijk geweld dat bij de lokale politie werd gemeld. Het Landelijk Netwerk Veilig Thuis (LNVT) vreest dat ook in Nederland een toename aan nieuwe geweldsincidenten zal plaatsvinden. Programma’s en interventies zullen met deze verergende situatie rekening moeten houden. Extra opvangplekken waar nodig, en juist in deze tijden extra de vinger aan de pols houden.

Rolverdeling tussen partners

In Nederland is het anderhalfverdienersmodel nog steeds de norm en is de traditionele taakverdeling tussen mannen en vrouwen nog alom aanwezig. Ook besteden vrouwen meer tijd aan ‘emotiewerk’, zoals het regelen van opvang, doktersbezoeken of helpen bij het huiswerk, dan mannen. Het is mogelijk dat het coronavirus op lange termijn leidt tot een terugval in traditionele rolpatronen tussen mannen en vrouwen. Want hoe verdelen partners de taken thuis? De kans is groot dat extra zorgtaken en het thuisonderwijs vooral op de schouders komen van degene die al het meeste zorg droegen (de vrouwen). Aan de andere kant doen er zich nu ook unieke kansen voor. Waarbij mannen stappen kunnen maken in het oppakken en overnemen van zorgende rollen. Bijvoorbeeld als hun vrouwelijke partner in de zorg of het onderwijs werkt, vitale beroepen waarin overwegend vrouwen werkzaam zijn en waarop nu een groot beroep wordt gedaan.

Extra kwetsbare groepen

Kijkend naar de groep die voor de coronacrisis al kwetsbaar was, dan zien we dat vrouwen al vaker in armoede leven dan mannen.[3] Zij maken dus ook meer gebruik van voorzieningen zoals de voedselbanken om hun hoofd boven water te houden. Dat door de crisis veel voedselbanken tijdelijk sluiten, maakt ook dat gezond en voldoende kunnen eten nog meer onder druk komt te staan. Daarnaast krijgen alleenstaande ouders, vaak moeders, met de sluiting van scholen het nóg zwaarder omdat zij er alleen voor staan in het combineren van inkomen, zorg en onderwijs.

Vrouwen in de frontlinie

Er is wereldwijd sprake van een opvallend terugkerend patroon: vrouwen zijn het minst zichtbaar in besluitvorming rondom crises, terwijl zij het meest vertegenwoordigd zijn in de frontlinie van zorgverleners. In Nederland wordt bijna twee derde van de beroepen die door de overheid als ‘vitaal’ zijn aangemerkt vervuld door vrouwen. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om beroepen in de zorg en het onderwijs maar ook in de schoonmaakbranche. Deze beroepen zijn cruciaal in het voorkomen van snelle verspreiding van het virus. Het zou mooi zijn als de maatschappelijke steun voor de zorg die momenteel wordt uitgesproken in de vorm van collectieve flashmobs, politieke statements en talloze attente gebaren van individuen zal leiden tot een structurele en economische herwaardering van zorgende beroepen en rollen.

Inclusieve besluitvorming

Kortom, het is belangrijk goed in beeld te hebben wat de gevolgen van de coronacrisis zijn voor verschillende groepen in de samenleving en waar zij behoefte aan hebben. Dit vraagt ook om inclusieve besluitvorming, zodat er waar nodig specifieke maatregelen genomen worden om de ongelijkheden die er nu al zijn tussen mannen en vrouwen niet verder te vergroten.

Tot slot…

Om alle bovengenoemde redenen zal Atria zich in de komende periode blijven inzetten voor emancipatie en gendergelijkheid. Onze programma’s, onderzoek en beleidsadvisering lopen gewoon door. En hoewel de bibliotheek en het archief fysiek gesloten zijn, zorgen we intussen goed voor de collectie. Telefonisch en online zijn we gewoon nog te bereiken. Daarnaast zullen we je middels blogs op de hoogte houden van de gendergerelateerde effecten van het coronavirus en –beleid. Blijf ons dus volgen via onze social media kanalen Facebook, LinkedIn, en Instagram en abonneer je op onze Nieuwsbrief.

Atria heeft de open brief ondertekend voor een feministisch COVID-19 beleid (initiatief van de Feminist Alliance for Rights).

Lees ook: Coronacrisis zet vrouwenrechten wereldwijd onder druk

[1] Zie o.a. Gabrielle Jackson (2019) Pain and Prejudice. A call to arms for women and their bodies; Caroline Criado Perez (2019), Onzichtbare vrouwen. Waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen.

[2] Conflict and displacement can increase risks of violence, and affect access to vital support services (WHO/M Sethi)

[3] Vrouwen zijn, vaker dan mannen, niet economisch zelfstandig. Ook zijn alleenstaande moeders met minderjarige kinderen vaker arm dan alleenstaande vaders (zie SCP (2019) Armoede in Kaart).