Hoe werkt genderstereotypering?
Beeld: Bord&Stift
Ideeën over hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen in Nederland zijn vaak traditioneel en berusten op stereotiepe denkbeelden. Zoals: mannen werken en vrouwen zorgen. Of dat mannen natuurlijke leiders, ambitieus, assertief, atletisch en dominant zijn. En dat vrouwen juist affectief, naïef, vrolijk en gezellig, meelevend, gevoelig, vriendelijke en loyaal zijn.
Filmpje Uit het keurslijf!
Waarom zorgen stereotypen voor ongelijkheid?
Stereotiepe kenmerken die bij mannelijk horen, worden maatschappelijk hoger gewaardeerd dan kenmerken die wij associëren met vrouwelijkheid. Mannen worden voor bestuursfuncties dan ook eerder aangenomen dan vrouwen. Terwijl vrouwen veel meer kans maken om te worden aangenomen op een kinderdagverblijf dan een man. Deze ongelijke waardering van mannen en vrouwen heeft niet alleen gevolgen voor individuen, maar voor hele sectoren. In de zorg en het onderwijs, die worden gezien als ‘soft’ en ‘vrouwelijk’, vertaalt de lagere waardering van vrouwen t.o.v. mannen zich letterlijk in lagere inkomens vergeleken met ‘mannelijke’ beroepen, zoals de techniek. In werkelijkheid zijn er echter net zoveel vrouwen goed in techniek of leidinggeven als mannen. Ook zijn er steeds meer mannen die aangeven dat zij graag willen te zorgen, bijvoorbeeld voor hun kinderen of juist beroepsmatig.
Om voor alle mensen meer vrijheid te creëren om hun leven in te richten naar eigen wensen, talenten en voorkeuren, moeten de gebaande paden dus worden verbreed. Dit lukt alleen als sturende gendernormen en –stereotypen die de keuzes van mannen en vrouwen beperken, worden doorbroken.
Waarom is het zo ingewikkeld om genderstereotypen te doorbreken?
Het doorbreken van genderstereotypen is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het gedrag van mensen wordt niet alleen sterk bepaald door die normen en –stereotypen, maar de meeste mensen zijn ook nogal gehecht aan de bestaande gendercategorieën. Dit komt door twee dingen. Ten eerste, krijgen mensen gendernormen al van jong af aan aangeleerd, waardoor ze als natuurlijk en ‘eigen’ aanvoelen. Stereotypen worden overgedragen door middel van een socialisatieproces. Hierdoor internaliseren kinderen wat er van hen wordt verwacht vanuit de samenleving. In dit proces spelen ouders, leraren, vrienden, buren, mensen op TV en personages in boeken een rol als voorbeeld of als boodschapper. Door enerzijds bepaald gedrag als ‘normaal’ voor te stellen, en anderzijds bepaalde ideeën (impliciet of expliciet) af te wijzen.
Sommige ideeën of boodschappen die worden overgedragen zijn echter meer genuanceerd dan anderen. Stereotypen zijn anders dan normen, omdat zij de wereld clichématig en erg zwart-wit voorstellen, met weinig ruimte voor allerhande grijstinten. In de stereotiepe beeldvorming is er dus maar één soort ‘goede vrouw’ en één soort ‘echte man’.
Ten tweede voelt gender ‘logisch’ doordat gendernormen en –stereotypen doorwerken op verschillende niveaus in de samenleving. Gendergerelateerde keuzes van een individu voelen als kloppend en juist, omdat zij passen bij de culturele normen en stroken met de verwachtingen op het werk of in de klas. Precies omdat gender zo ‘gelaagd’ is en overal in terugkomt, is het alomtegenwoordig, het is een echt ‘systeem’. Dit maakt het ingewikkeld voor mensen om iets anders te doen dan het gendersysteem voorschrijft.
Hoe kan het dan wel veranderen?
Toch zijn er ook mensen die het voor elkaar krijgen om ‘tegen de stroom in te zwemmen’. Zij maken (al dan niet doelbewust) ‘counterstereotiepe keuzes’ in opleiding en werk. Ze richten hiermee hun leven in op een manier die ingaat tegen de verwachtingen. In termen van Judith Butler maken deze mensen ‘gender trouble’, oftewel ‘gender trammelant’. Denk aan een man die thuis voor de kinderen zorgt of een vrouw die kiest voor een technische beroepsopleiding. Door buiten de genderstereotiepe verwachtingen om hun plan te trekken en uit te voeren, kunnen mensen in hun omgeving zomaar tot het inzicht komen dat het ook anders kan, zonder dat dit ernstige gevolgen heeft. Een zorgende man is immers nog steeds een prima man, of zelfs een betere.
Rolmodellen
Hoewel sommige mensen zullen zich bewust zijn van het feit dat zij tegen de stroom in zwemmen, zal dit zeker niet voor iedereen gelden. Hoe dan ook, kunnen zij hierdoor wel de status van een counterstereotiep rolmodel krijgen. Een rolmodel is een individu waar mensen – in het bijzonder kinderen, jongeren en jongvolwassenen, naar op kijken. Rolmodellen kunnen heel dichtbij zijn, zoals ouders, broers en zussen of een leraar, maar kunnen ook op afstand staan, denk aan topsporters, zangers, vloggers of een hoge baas van een bank of een groot bedrijf.
Counterstereotiepe voorbeelden of rolmodellen helpen bij het doorbreken van genderstereotypen. En daarmee bij het verkleinen van de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. We kunnen er voorlopig niet genoeg van hebben. Hoe meer mannen en vrouwen tegen de genderstroom in zwemmen, hoe meer de veronderstelde onwrikbaarheid van man-vrouw verschillen aan het wankelen raakt, en hoe meer ruimte er ontstaat voor mensen om vrijere keuzes te maken in hun werk, opleiding of thuissituatie.
Werk.en.de Toekomst
Het filmpje Uit het keurslijf! is gemaakt door het partnerschap Werk.en.de Toekomst. Werk.en.de Toekomst zet zich in voor het doorbreken van genderstereotypering in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. En voor het verbeteren van de mogelijkheden om werk, zorg en leren met elkaar te combineren.
