Op 1 maart 2022 gaat de tweede jaarlijkse Queer Geschiedenismaand van start in Nederland. Gedurende de maand maart zullen verschillende culturele instellingen zich bezighouden met het centraal stellen van lhbtiq+-geschiedenis. De website, waarop ook het programma te vinden is, stelt als doel om op deze manier verhalen over te dragen op nieuwe generaties, én vooral ook te vieren.

Waarom we herdenken

In het essay Herdenken Herdacht onderzoekt schrijver en filosoof Simon(e) van Saarloos de kracht van vergeten en, anderzijds, het belang van herdenken. Uitgangspunt is de haast onzichtbare geschiedenis van de queer gemeenschap.

“Als homoseksualiteit geen reden was tot vervolging, dan is de homoseksualiteit van bekende historische figuren vaak verbloemd en stilgehouden”

Ook wordt benadrukt hoe het zijn van zowel vrouw als queer op intersectionele manier vaak dubbele reden tot vergeten worden vormt.

“Homoseksualiteit van vrouwen zorgt ervoor dat ze minder in relatie tot mannen bestaan, en zorgt voor nog meer onzichtbaarheid dan de meeste vrouwen toch al overkomt”.

Daarnaast speelt de Nederlandse nalatigheid in het herdenken van haar koloniale geschiedenis een grote rol in de manier waarop we ons verhalen van queer personen van kleur herinneren. Van Saarloos typeert het herdenken en vergeten van historische gebeurtenissen als politieke middelen. En benadrukt dat herinneren geen individuele daad is, maar een collectieve functie heeft.

Het archief helpt herinneren

De collectieve functie van herinneren is er eentje die Atria faciliteert. Haar lange geschiedenis als archief heeft bijgedragen aan het niet vergeten van de verhalen van onderdrukte groepen, door documentatie hiervan te bewaren en onder de aandacht te brengen. Deze verhalen zijn in veel gevallen die van vrouwen, maar ook van lhbtiq+-personen en personen van kleur. Het archief toont dan ook vaak overlap en intersecties tussen al deze geschiedenissen. Zo vind je bij Atria een groot archief over Anne Krul, die actief was en is in de zwarte, lesbische en vrouwenbeweging. Daarnaast maakte Atria in 2016 de videoserie Moving Lesbians, waarin vijf Nederlandse lesbiennes die veel hebben bijgedragen aan de zichtbaarheid en emancipatie van lesbische vrouwen zijn geportretteerd.

Op het programma van de Queer Geschiedenismaand

Met het belang van collectieve herinnering in gedachten, schenkt de Queer Geschiedenismaand aandacht aan de instituten die, net als Atria, helpen bepalen wat we ons herinneren. Zowel de tentoonstellingen Het archief in ontwikkeling (IHLIA) en Queer Archives (Imagine IC) bieden een kijkje in het documenteren van queer verhalen, en hoe dit proces van invloed is op de geschiedenis zoals we haar kennen. In OBA De Hallen is de tentoonstelling Iconic* Stories te bezoeken, welke bestaat uit portretten van en gesprekken met queer stellen, activisten en kunstenaars. Ook organiseert Het Rijksmuseum de hele maand de Roze Geschiedenis Tour, die aan de hand van de collectie verbanden tussen homoseksualiteit, maatschappij en kunstgeschiedenis uitlicht. Op 25 maart, vertoont het Joods Museum de documentaire Paragraph 175 over homoseksualiteit in Nazi-Duitsland.

De queer geschiedenis kent veel verhalen vol pijn en onderdrukking. Maar het is belangrijk ook queer vreugde, bevrijding en gemeenschap te belichten en te vieren. Zo is er op 1 maart een talkshow in Pakhuis de Zwijger over Sexual Liberation, 19 maart een concert van het Queer Choir Amsterdam in de Oude Kerk, en is t/m 27 maart in Het Wereldmuseum in Rotterdam de tentoonstelling What A Genderful World te bezichtigen. Ook zijn er verschillende rondleidingen door queer personen met verschillende achtergronden te volgen. Door een veelkleurig verleden te herdenken en eren, en met een onderzoekende en historisch bewuste blik naar het heden te kijken, kunnen we ons beter een hoopvolle toekomst voor de queer gemeenschap voorstellen.

In de collectie

In de collectie van Atria is veel te vinden over queer geschiedenis én geschiedschrijving, queer cultuur, en maatschappelijke opvattingen over seksualiteit en gender. Enkele uitgelichte teksten en publicaties:

• Herdenken herdacht. Een essay om te vergeten (2019) van Simon(e) van Saarloos
• Van alle tijden, in alle culturen: Wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit (2006) van Robert Aldrich
• The Oxford Handbook of Global LGBT and Sexual Diversity Politics (2020) bewerkt door Michael J. Bosia, Sandra M. McEvoy en Momin Rahman
• Sex, Needs and Queer Culture (2016) van David Alderson
• Out of the Closet, Into the Archives (2015) bewerkt door Amy L. Stone en Jaime Cantrell
• LGBT Activism and the Making of Europe (2014) bewerkt door Phillip M. Ayoub en David Paternotte
• Queer 1950s: Rethinking Sexuality in the Postwar Years (2012) bewerkt door Heike Bauer en Matt Cook
• Legacies of Love: A Heritage of Queer Bonding (2008) bewerkt door Winston Wilde
• Queer Futures (2008) nummer van Radical History Review

Sasja Alkemade, student Literatuurwetenschap & stagiair Collecties

Atria’s bibliotheek en archief in hartje Amsterdam herbergen één van de grootste collecties over vrouwen, gender en diversiteit wereldwijd. De rubriek In het nieuws reageert op actuele thema’s en ontwikkelingen vanuit relevante documentatie en publicaties binnen de collectie.